به نقل از «مشرق»

 برجام در برزخ حیات و مرگ

تاریخ انتشار: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۷۰۹۶۲۰

روزهای سخت و دردناک برجام در اتاق مراقبت های ویژه در حال گذر است و همه همچنان که از بلند شدن این بیمار رو به موت ناامیدند اما دلشان هم نمی خواهد مرگ قطعی را اعلام کنند.

به گزارش مشرق، هادی محمدی در روزنامه خراسان نوشت: از امروز وارد ششمین سالی شدیم که دولت آمریکا در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ از برجام خارج شد و عملا روند بازگشت تحریم های یک جانبه این کشور علیه ایران کلید خورد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

حالا ۵ سال پس از آن تاریخ امیدها به احیای توافق هسته ای که زمانی بزرگ ترین دستاورد دیپلماتیک اروپا بعد از جنگ جهانی خوانده می شد و همه غیر از رژیم اسرائیل از آن استقبال و برجام را گامی به سوی امنیت بیشتر منطقه و جهان توصیف کردند، کم رنگ تر شده و کمتر کارشناسی است که در دنیا بتواند با احتمال زیادی از احیای برجام بگوید و خوش بین ترین ها تنها به تدوین توافقی جدید یا توافقی موقت امیدوارند که بتواند جلوی سرعت پیشرفت های هسته ای تهران را بگیرد .

غروب ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۷ ترامپ در کنار یاران تندروی خود که در همان مدت یک سال و نیم از ریاست جمهوری اش چندین موافقت نامه و معاهده بین المللی دیگر را نیز زیرپا گذاشته بودند، فرمان خروج از برجام را نیز امضا کرد. تهران در برابر این اقدام خصمانه با شرکای اروپایی برجام به همراه روسیه و چین کار را جلو برد و تا ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۸ سعی کرد تا راهی برای حفظ منافع اقتصادی برجام بدون عدول از تعهدات فنی اش بیابد. حتی تیر ۹۷ اروپایی ها در نشست کمیسیون مشترک، تعهدات یازده گانه ای دادند که در صورت اجرا می توانست خواسته های ایران را پوشش دهد اما یک سال از مدتی که تهران از آن به عنوان «صبر استراتژیک» یاد کرد، گذشت و نه تنها اروپایی های برجام اقدام عملی برای انتفاع اقتصادی ایران نداشتند بلکه تا حد زیادی همکاری های خود با آمریکا برای تحریم ایران را به صورت غیررسمی گسترش دادند. ۱۸ اردیبهشت ۹۸ ایران اولین گام خود را برای کاهش تعهداتش طبق بندهای ۲۶و ۳۶ برجام برداشت و سقف غنی سازی ۳.۶۷درصدی و ذخایر ۳۰۰ کیلویی را شکست و پس از آن طی ۸ ماه ۴ گام دیگر را در راستای کاهش تعهدات برداشت به گونه ای که عملا در دی ماه همان سال تعهد فنی دیگری باقی نمانده بود و آن چه بود تعهدات نظارتی بود.

با این حال طرف مقابل حاضر نشد آمریکا را به بازگشت به برجام راضی کند و خود نیز کاری برای تامین خواسته های ایران طبق برجام نکرد. یک سال دیگر گذشت و این بار مجلس شورای اسلامی در حالی که در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا جوبایدن دموکرات توانسته بود ترامپ را شکست دهد، قانونی تصویب کرد که طی آن فعالیت های هسته ای شتاب بیشتری بگیرد. غنی سازی ۲۰درصدی و ۶۰درصدی حاصل این قانون بود. تغییر دولت در آمریکا و رسیدن به انتهای دولت در ایران باعث شد مذاکرات احیای برجام در وین شکل بگیرد اما این مذاکرات نیز با وجود وعده های دولت جدید آمریکا که ظاهرا خود را مقید به بازگشت به برجام نشان می داد، ثمری نداشت و واشنگتن حاضر نشد تضمینی دهد که بار دیگر به برجام خنجر نزند. دولت در تهران عوض شد و رئیسی اصولگرا و تیم مذاکراتی جدید شکل گرفت. این بار علی باقری به مصاف دیپلمات های برجامی اروپایی رفت و از ۸ آذر ۱۴۰۰ تا اسفند ۱۴۰۰ بارها در وین گفت و گو کرد. این بار بدون مذاکره مستقیم با آمریکا و با واسطه اروپا یا روسیه و در انتها با کاغذهایی در پاکت های دربسته. این مسیر هم پس از تلاقی با جنگ روسیه علیه اوکراین به شکست انجامید و بهار ۱۴۰۱ در حالی آغاز شد که هنوز توافقی بین ایران و ۱+۴ نهایی نشده و بالطبع تحریم ها هم سرجای خود بود.

پیام ها رد و بدل می شد و کانال های منطقه ای و اروپایی کار خود را برای از سرگیری مذاکرات انجام می دادند تا این که مرداد ۱۴۰۱ ناگهان خبر رسید علی باقری و تیمش راهی وین هستند تا متن جدید جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا را که انریکه مورا معاون وی به وین آورده بود، ببینند. ظاهرا طرف غربی برجام و آمریکا از این متن راضی بودند اما ایران نیاز به بررسی بیشتری داشت. سه دور پاسخ بین تهران و واشنگتن از مرداد تا میانه شهریور ۱۴۰۱ رد و بدل شد اما نرسیدن به خواسته های دو طرف و برهم زدن سیر گفت و گو توسط آمریکا با طمع به نتیجه رسیدن اعتراضات در ایران باعث شد تا بار دیگر مذاکراتی که همه مدعی بودند به انتهای خود رسیده با توافق نهایی جشن گرفته نشود .

امروز بیش از ۸ ماه از آخرین تبادل پیام رسمی و علنی بین تهران و واشنگتن می گذرد و دیگر هر چه بوده پیغام و پسغام هایی است که کشورهای دوست و نزدیک و حتی دور بین ایران و آمریکا برده و آورده اند تا شاید قفل احیای برجام در جایی و توسط کشوری شکسته شود که تاکنون نشده است .

این روزها هیئت فنی آژانس در راه تهران و وین در رفت و آمد است تا شاید بتواند موضوع سه مکان ادعایی آژانس را حل و فصل کند هر چند می دانیم تا مسئله در حوزه سیاسی حل نشود، در حوزه فنی حل نخواهد شد اما باید پرونده آماده شود تا روی میز سیاسیون برود. در هفته های اخیر کمتر آمریکایی ها می گویند برجام از دستور ما خارج است، بورل از پیشرفت کار آژانس راضی است و این رضایت را علنی می گوید و امیر عبداللهیان فاصله تا توافق نهایی را اندک می داند، اندکی که حداقل هشت ماه است در برزخ مذاکراتی قرار گرفته و افق روشنی هم ندارد. «فضا مثبت است»، این ادعای یک دیپلمات ایرانی است که توضیحی برایش نمی دهد اما معتقد است کار رو به جلوست هرچند سرعت کمی دارد. جیک سالیوان مشاور امنیت ملی بایدن در همین کشورهای خلیج فارس از باز بودن راه دیپلماسی سخن می گوید تا هویج را نشان دهد اما در ادامه به دست باز اسرائیل در حمله به ایران هم گوشه چشمی دارد تا چماق را هم ببینیم .

روزهای سخت و دردناک برجام در اتاق مراقبت های ویژه در حال گذر است و همه همچنان که از بلند شدن این بیمار رو به موت ناامیدند اما دلشان هم نمی خواهد مرگ قطعی را اعلام کنند. ظریف همچنان معتقد است آمریکا بدون هیچ جایگزینی، منافع همه - به ویژه آمریکایی ها و ایرانی ها- را به خطر انداخته و در این مسیر تنها به منافع اسرائیل اندیشیده تا یک دستاورد دیپلماتیک منحصر به فرد را از بین ببرد و این یعنی برای بازگشت، ایالات متحده نباید به ریسمان پوسیده ای به نام نتانیاهو دست بیندازد و امیدوار باشد که جایگزین بهتری برای برجام است. واشنگتن کافی است چند رقم را در ذهن خود مرور کند، ذخایر غنی شده ۶۰درصدی ایران، زمان ادعایی گریز هسته ای تهران و از همه مهم تر صبر و استقامتی که ایرانیان در این سال ها با وجود همه فشارها داشته اند تا اقتصادشان فرونپاشد، همه این ها و موارد دیگر می تواند کمک کند تا ایالات متحده در سخت ترین شرایط برجام، تصمیم درستی بگیرد و برای رسیدن به توافق نهایی احیای برجام، گام آخر را بردارد .

منبع: مشرق

کلیدواژه: اعتراضات فرانسه قیمت برجام انریکه مورا جیک سالیوان وین ترامپ خلیج فارس روسیه اسرائیل جوزف بورل مجلس شورای اسلامی آمریکا خودرو قیمت های روز در یک نگاه حوادث سلامت احیای برجام هسته ای یک سال

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mashreghnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مشرق» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۷۰۹۶۲۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

مسقط، مهم ترین تسهیل کننده دیدارهای غیرمستقیم ایران و آمریکا / چرا عمان تمایلی به نمایش قدرت دیپلماتیک خود ندارد؟/ عمان کانال گفت و گوی غیرمستقیم میان تهران-واشنگتن را باز نگاه داشته است

«بر خلاف قطر که توجه جهانیان را به دلیل نقش میانجی در مذاکرات حماس و اسرائیل به خود جلب کرده است، عمان کمتر در «میانجیگری» و بیشتر در «تسهیل امور» شرکت می کند. این تمایز مهمی است که عمانی‌ها در رابطه با تعامل با مقامات آمریکایی و ایرانی و همچنین نمایندگان عربستان سعودی و حوثی‌ها در طول یک دهه جنگ داخلی یمن حفظ کرده‌اند.»

به گزارش جماران، Kristian Coates Ulrichsen ، از اعضای بخش خاورمیانه در موسسه بیکر است. تحقیقات او به بررسی موقعیت در حال تغییر کشورهای خلیج فارس در نظم جهانی و همچنین ظهور چالش‌های بلندمدت و غیرنظامی برای امنیت منطقه می‌پردازد.

او پیش از این به عنوان تحلیلگر ارشد خلیج فارس در مرکز مطالعات استراتژیک خلیج فارس و مدیر برنامه کویت در زمینه توسعه، حکومت داری و جهانی شدن در کشورهای خلیج فارس در دانشکده اقتصاد لندن کار کرده است. او در تازه ترین نوشتار به بررسی نقش مسقط در دیپلماسی میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا پرداخته و می نویسد:

با شعله ور شدن تنش ها در خاورمیانه، عمان به عنوان یک کانال پشتیبان مهم بین ایران و آمریکا عمل می کند. پیش از پرتاب رگبار پهپادها و موشک‌ها به سوی اسرائیل در 13 آوریل 2024، طبق گزارش‌ها، ایران به واشنگتن خبر داده بود که پاسخش به حمله قبلی به محوطه سفارتش در سوریه، به دنبال جلوگیری از تشدید تنش است. این پیام از طریق یک کشور عربی حوزه خلیج فارس  یعنی عمان مخابره شد.

بحران کنونی در خاورمیانه، بحرانی است که مقامات عمان سال ها تلاش کرده اند از آن اجتناب کنند. عمان که در آن سوی تنگه هرمز از ایران قرار دارد و روابط دفاعی و امنیتی نزدیک با ایالات متحده و بریتانیا دارد، می‌داند که حملات تند و تیز خطر یک جنگ گسترده‌تر را که کشورها و گروه‌های غیردولتی مسلح را در سراسر جهان در بر خواهد گرفت، افزایش می دهد.

جنگ تمام عیار ممکن است با اقدامات تشدید کننده بیشتر تهران یا تل آویو آغاز شود، اما همزمان ممکن است از طریق محاسبه اشتباه یا سوء تفاهم نیز رخ دهد؛ به ویژه با توجه به فقدان کانال های رسمی دوجانبه برای گفت و گو و تنش زدایی میان دو طرف  و این جایی است که عمان وارد عمل می شود. برای سال ها، این کشور خلیج فارس بی سر و صدا سابقه ای برای خود در کاهش تنش های منطقه ای از طریق دیپلماسی دست و پا کرده است.

عمان از زمان حمله 7 اکتبر توسط حماس، این نقش را ادامه داده است. در ماه‌های پس از آن حمله و پاسخ اسرائیل به غزه که منطقه را ملتهب کرد، عمان گفت‌وگوهای سطح بالایی با ایران داشته است، میزبان دیوید کامرون وزیر خارجه بریتانیا برای گفت و گو در مورد امنیت در دریای سرخ بوده و خواستار آتش‌بس در غزه شده است. عمان اکنون می تواند نقش مهمی در باز نگه داشتن کانال ارتباطی بین ایالات متحده و ایران ایفا کند، زیرا طرف ها به دنبال کاهش تنش هستند.

عمان نمی خواهد میانجی باشد

عمان در کنار قطر و کویت همسایه - و همچنین سوئیس که در غیاب سفارت آمریکا نماینده منافع ایالات متحده در ایران است، نقش مهمی در دیپلماسی پشتیبان ایفا کرده است. اما رویکرد عمان از رویکرد سایر کشورها متمایز است. به جای شرکت در گفت و گوهای مستقیم، فضایی برای گفت و گو ایجاد می کند و به جای میانجی به عنوان یک تسهیل کننده عمل می کند.

دلایل متعددی برای تصمیم عمان برای ایفای نقش به عنوان یک تسهیل کننده وجود دارد. برخلاف چندین کشور دیگر خلیج فارس، مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی، عمان فاقد سابقه روابط پرتنش با ایران است.

در عوض، عمانی‌ها به یاد می‌آورند که ایران در دوران شاه در طول دهه 1970 از عمان حمایت کرد، زمانی که سلطان جدید آن زمان، قابوس بن سعید، در حال مبارزه با یک قیام در استان جنوبی ظفار بود.

حتی پس از سرنگونی شاه در انقلاب 1979 ایران و جایگزینی ساختار سیاسی، عمان جدا از سایرین در منطقه ایستاد و از درگیر شدن در رقابت‌های منطقه‌ای و رقابت برای نفوذ ژئوپلیتیکی که روابط ایران با کشورهای دیگر خلیج‌فارس را مخدوش کرد، خودداری کرد.

کانال های پشتی مخفی

مقامات عمانی به نمایندگی از یک کشور کوچک در یک منطقه ناآرام، فضاهای دیپلماتیکی را ایجاد کرده اند که به آنها اجازه می دهد تا با شرایط خود و به روش هایی که با نقاط قوت آنها همراه است، با مسائل منطقه درگیر شوند.

 همانطور که سید بدر البوسعیدی، یک دیپلمات حرفه ای که در سال 2020 وزیر امور خارجه عمان شد، در سال 2003 گفت: «ما سعی می کنیم از موقعیت میانی خود بین قدرت های بزرگتر برای کاهش احتمال درگیری در همسایگی نزدیک خود استفاده کنیم.»

بر خلاف قطر که توجه جهانیان را به دلیل نقش میانجی در مذاکرات حماس و اسرائیل به خود جلب کرده است، عمان کمتر در «میانجیگری» و بیشتر در «تسهیل امور» شرکت می کند. این تمایز مهمی است که عمانی‌ها در رابطه با تعامل با مقامات آمریکایی و ایرانی و همچنین نمایندگان عربستان سعودی و حوثی‌ها در طول یک دهه جنگ داخلی یمن حفظ کرده‌اند.

تسهیلات عمانی اشکال مختلفی دارد. این می‌تواند شامل ارسال پیام‌ها و حفظ کانال‌های ارتباط غیرمستقیم بین دشمنان یا ترتیب دادن کانال‌های برگشتی و میزبانی جلسات -البته به طور کاملا محتاطانه- باشد. درست بر خلاف سیاست دوحه که در ابتکارات میانجیگری قطر، مانند مذاکرات با طالبان که توافقنامه 2020 دوحه برای خروج نیروهای ایالات متحده از افغانستان را ایجاد کرد، تبلیغات پررنگ تری برای کشور میزبان دیده می شود.

اما رویکرد عمان با وجود مختصاتی که دارد نتیجه بخش هم هست. ویلیام برنز در کتاب خاطرات خود با عنوان "The Back Channel" که پس از بازنشستگی از وزارت امور خارجه و قبل از انتصاب او به عنوان رئیس سازمان سیا توسط جو بایدن، به رشته تحریر درآمد، شرح مفصلی از نقش عمان در تسهیل کانال پشتیبان بین ایالات متحده و ایران ارائه کرد. این گفت و گوها  در سال 2013 به مذاکراتی تبدیل شدند که منجر به توافق هسته ای ایران در سال 2015 شد.

این کانال پس از آن آغاز شد که مقامات ایرانی در سال 2012 پیامی را از طریق عمان به ایالات متحده ارسال کردند که در آن پیشنهاد برگزاری نشستی در مسقط، پایتخت این کشور حاشیه خلیج فارس را داده بودند.  برنز در این کتاب به یاد می آورد که رئیس اطلاعات عمان هنگامی که ما وارد اتاق جلسه می شدیم از هر دو هیئت استقبال کرد و پس از چند کلمه خوشامدگویی کوتاه اتاق را ترک کرد. عمان به عنوان کانال پشتیبان در طول هشت دور گفت و گوی سازنده، که طولانی ترین و پایدارترین تعامل بین مقامات ایران و ایالات متحده از سال 1979 بود، کاملا مخفی ماند.

میزبانی از دشمنان

در حالی که آب شدن یخ بین ایالات متحده و ایران دوام نیاورد، کانال پشتیبان عمان چندین عامل کلیدی برای موفقیت هر تلاشی برای کاهش تنش بین دشمنان به ظاهر سرسخت را برجسته کرد. اعتمادی که هر دو طرف به مقامات عمانی داشتند، بسیار مهم بود و نتیجه مثبت دیدارها باعث ایجاد اطمینان در استفاده هر یک از طرفین از کانال های عمانی شد.

نقش عمان به عنوان تسهیل کننده تعامل غیرمستقیم بین ایالات متحده و ایران با تصمیم رئیس جمهور دونالد ترامپ برای خروج ایالات متحده از توافق هسته ای ایران در سال 2018 و شکست دولت بایدن در ورود مجدد به این توافق اهمیت بیشتری یافت. به نظر می رسد تنها زمانی که عمان مایل به ایفای این نقش نبود – زمانی که تنش ها پس از ترور ژنرال ایرانی (شهید) قاسم سلیمانی توسط ایالات متحده در ژانویه 2020 افزایش یافت– به این دلیل بود که سلطان قابوس به شدت بیمار بود. در غیاب عمان، سوئیس هدایت کانال پشتیبان را برعهده داشت.

کاهش تنش ها

در طول تشدید تنش ها پس از حمله 7 اکتبر در اسرائیل، عمان پیام هایی را بین مقامات ایرانی و آمریکایی ارسال کرده است. در ژانویه 2024، مقامات عمانی میزبان هیئت‌هایی از مذاکره‌کنندگان ارشد هر دو کشور بودند که بین نمایندگان در اتاق‌های جداگانه رفت و آمد می‌کردند.

حتی در شرایطی که پس از بمباران ساختمان سفارت ایران در دمشق توسط اسرائیل در 1 آوریل، یک درگیری منطقه‌ای گسترده‌تر در خاورمیانه آغاز شد، عمان در تلاش برای کاهش تنش‌ها بود.

در 7 آوریل، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، از عمان دیدن کرد و این فرصتی را برای مقامات عمانی فراهم کرد تا با آمریکا و دیگر مقامات غربی در مورد رویکرد ایران، در حالی که تهران در حال برنامه ریزی برای واکنش به حمله دمشق است، صحبت کنند.

و در حالی که بحران کنونی در خاورمیانه به اندازه ای است که عمان به تنهایی نمی تواند به آن رسیدگی کند، توانایی واسطه های مورد اعتماد مانند عمان - همراه با قطر و سوئیس - برای باز نگه داشتن کانال های ارتباطی برای به حداقل رساندن احتمال تشدید تصادفی تنش و برای تکمیل گفت و گوی آمریکا و اروپا با رهبران اسرائیل در تلاش برای یافتن راه حلی مسالمت آمیز برای خروج از این بن بست مهم است.